آزمایش مربوط به دین(دین در آزمایشگاه)

دین و رفتار نوع دوستانه:شواهدی از یک مطالعه آزمایشگاهی

این مطالعه به بررسی اثر برجسته سازی دین بر رفتار جامعه گرا پرداخته است.52آزمودنی که خدارا باور دارندازمیان دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف به صورت تصادفی دردوگروه کنترل وآزمایش قرارگرفتندوبعداز پیشزمینه سازی(تسهیل)دینی به آنهافرصت کمک به یک موسسه خیریه داده شد.در ادامه توضیح کامل این آزمایش را میخوانیم.

رفتارجامعه گرا طیف وسیعی از رفتارها ازکمک کردن و تسلی بخشی تاهمکاری وبخشش رادربرمیگیردو بدین معنی است که فردی به نفع دیگری عملی انجام میدهدکه برای خودش هزینه هایی به همراه دارد.وقتی افراد با موقعیت هایی روبه رو میشوندکه میتوانندرفتارهای جامعه گرا ازخود بروزدهند معمولا به شیوه های مختلف واکنش نشان میدهند.درحالیکه برخی به راحتی رفتارهای جامعه گرا ازخود نشان میدهند برخی دیگر به ندرت به این صورت باسخ میدهند.لذا در روانشناسی عوامل انگیزشی بروز رفتار جامعه گرا مکررا مورد مطالعه قرارگرفته است.برخی معتقدند که دین به رفتارهای جامعه گرا کمک میکند.برای رفع این مسئله روش تسهیل دینی در قالب طرح های آزمایشی به کار گرفته شد.

مطالعاتی که سعی در بررسی رفتار نوع دوستانه داشته اندعموما رفتار بخشش را در بازی های اقتصادی نظیر بازی دیکتاتور سنجیده اند.

روش پژوهش

مرحله بیش آزمون: ابتدا 60نماد پرکاربرد درایران را استخراج کردیم و در یک نمونه 290نفری به صورت آنلاین مورد نظرسنجی قراردادیم.بعداز انتخاب تاثیرگزارترین نمادایرانی محتوای آن نماد از تصویر بیرون کشیده شد و در قالب متن در مرحله آزمایش اصلی به شرکت کنندگان ارائه شد.

مطالعه پیش زمینه سازی 

آزمودنی ها: دو ماه قبل از شروع آزمایش یک فراخوان آنلاین درفضای مجازی منتشر شد.شرکت کنندگان برای حضور درمطالعه یک فرم آنلاین را بر کردند. از میان 314 دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف 150نفر خود را خداباور معرفی کردند و ازمیان آنها 80نفر در یک مقیاس لیکرت(1=اصلا مقیدنیستم تا7=کاملا مقیدهستم) به تقید خود نسبت به رفتارهای مذهبی نمره4 به بالاداده بودند.از میان این 80نفر 52نفر به صورت تصادفی انتخاب شدندو در2گروه آزمایش وکنترل قرار گرفتند.

روش کلی آزمایش: شرکت کنندگان به صورت انفرادی به دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف دعوت شدندو بعداز انتخاب دلخواه یک باکت نامه (شامل 15هزارتومان بول نقد یک رسید دریافت بول ویک کد کاربری به سایت) به اتاق آزمایش هدایت شدند.هر شرکت کننده بعداز باسخ به سوالات برسشنامه بافرصت کمک به موسسه خیریه محک روبه رو میشد و بعداز تصمیم درباره کمک کردن یا نکردن به اتاق اول مراجعه میکرد.در اتاق اول نیز به مجموعه ای از سوالات به صورت کاغذ-قلمی باسخ میداد.دراین مرحله از آزمودنی برای شرکت در آزمایش قدردانی میشدو آزمایش خاتمه میافت.بعدازآن آزمایشگر به اتاق دوم مراجعه و ومبلغ کمک هرآزمودنی به موسسه خیریه را یادداشت وچنانچه بولی در صندوق ریخته شده بود از صندوق خارج میکرد.

ابزارهای پژوهش:در مرحله برسشنامه آنلاین هر شرکت کننده چندین مرحله را میگذراند:

1)باسخ به چندسوال جمعیت شناختی وچندسوال از برسشنامه نئو. 2)ازهرشرکت کننده درخواست شدبه منظور سنجش دقت شنوایی دردومرتبه مختلف به یک صوت(همراه بایک متن)گوش کرده وهرجا که صدای"بیب"شنیده بود آنرایادداشت کند:صوت ومتن اول درهردوگروه یکسان بود (یک صوت ومتن خنثی)وصرفا برای آشنایی شرکت کنندگان با روندکار طراحی شده بوداما صوت و متن دوم متناسب باگروه آزمایش تغییرکرده بود(مثلا صدای بس زمینه قرائت قرآن توسط محمدرضاشجریان(گروه آزمایش1) باصدای همهمه دریک کافه(گروه کنترل) ویک صدای قالب(متن انتخاب شده درمرحله بیش آزمون توسط یک راوی خوانده میشدو همزمان برروی صفحه مانیتور به شرکت کنندگان نمایش داده میشد) بود. مدت زمان بخش هردو صوت حدود2دقیقه بودو از زمان شروع تا بایان هرصوت 5صدای بیب شنیده میشد. برای آسان تر شدن تکلیف حاضرصوت بخش شده(صدای قالب) به صورت متن نیزبرای هر شرکت کننده نمایش داده شد.  3)روبه روشدن بابیام فرصت کمک به موسسه خیریه محک  4)بازگشت به اتاق اول وباسخ به سه سوال برای بررسی گرایش دینی و سه سوال برای بررسی آگاهی شرکت کنندگان از شرایط آزمایشی  5)قدردانی از شرکت کنندگان

یافته های پژوهش

مشکوک شدن به هدف واقعی آزمایش

نتایج بدست آمده ازسوالات باز-باسخ نشان دادند که هیچکدام از شرکت کنندگان به شرایط آزمایشی مشکوک نشدند اما دونفر کمک به خیریه را جزئی از مراحل آزمایش میدانستند که از تحلیل کنار گزاشته شدند.

تاثیر پیش زمینه سازی دینی

از مجموع 50نفر شرکت کننده که هدف آزمایش را متوجه نشده بودند %48 زن و %52 مرد بودند.به صورت میانگین سن شرکت کنندگان 22سال در بازه ای از تا 32سال بود.شرکت کنندگانی که در گروه کنترل قرار داشتند به صورت میانگین 1400تومان کمک کردند که ازاین میان %84 از آنها مبلغ 1000 یا صفر بوده است.میانگین کمک درگروه آزمایش 2800تومان بیشتراز گروه کنترل بوده که به لحاظ آماری وبااستفاده از آزمون نابرامتریک من ویتنی نیز معنادار است.ازمون من ویتنی به دلیل عدم تایید بیش فرض نرمال بئدن توزیع استفاده شد.

مقایسه شرکت کنندگانی که درگروه کنترل وآزمایش قراردارند نشان میدهد که اکثر شرکت کنندگان گروه کنترل خودخواهانه رفتار کرده اند(84% 1000تومان یاکمتر کمک کرده اند). درحالیکه همین مقدار درگروه آزمایش 32% بوده و نشان دهنده ی رفتار بخشندگی است توزیع فراوانی در دو گروه ازمایش و کنترل نیز به خوبی این تفاوت را نشان می دهد.

بحث و نتیجه گیری

مطالعه حاضر اولین مطالعه ای است که در بافت و فرهنگ ایرانی به روشی آزمایشی سعی در بررسی تاثیر دین بر رفتار بخشش دارد.بدین منظور سعی شد تا شرایط آزمایشی هرچه بیشتر مانند شرایط واقعی شبیه سازی وایرادات مطالعات پیشین برطرف شود. تمرکر بریک سناریو واقعی توجه به بحث اثر مالکیت توجه به احساس فرد از مسئله ناشناس باقی ماندن تغییر روش تحلیل داده هاو استفاده از یک تکلیف خلاقانه جدید از جمله موضوعاتی است که در مطالعه حاظر مورد توجه قرار گرفت. در این مطالعه آزمودنی های گروه آزمایش پس از شنیدن صوت قرائت قرآن در پیش زمینه دو درعین حال شنیدن صدای فردی که درباره ماه رمضان و ارج وقرب این ماه از نگاه مسلمانان صحبت می کند بافرصت کمک به یک خیریه معتبر روبه رو شدند. تحلیل داده ها نشان می دهد که مبلغ کمک شده در گروه کنترل وآزمایش به صورت معناداری متفاوت است.بنابراین هم راستا با این مطالعات انجام شده (مانند شریف و نوررانزیان2007.احمدوسالاس.2011) در این مطالعه نیز تفاوتی معنادار در رفتار با بخشندگی با برجسته سازی دین مشاهده شد.

همچنین لازم به ذکر است برای فعال سازی مفهوم دین از صوت و متنی استفاده شد که به نظر میرسد یکی از اثرگذارترین مفاهیم از نگاه مسلمانان در ایران است.به همین جهت اینگونه به نظر می رسد که فعال سازی شناختی وهیجانی از مهم ترین ملاک های تعیین کننده برای اثرگذاری بر رفتار است. با این وجود از آنجاکه در این مطالعه از تکالیفی با سطح برانگیختگی کمتر استفاده نشده است گزاره ما در حد یک حدس و گمان باقی میماند که میتواند در مطالعات بعدی مورد بررسی قرار گیرد.

منابع: سایت ensani.ir (تاریخ مراجعه 24 آبان 99)

پژوهش های نوین روانشناختی سال چهاردهم پاییز1398 شماره 54/2 ویژه نامه اولین کنگره دوسالانه تازه های روانشناسی و علوم رفتاری دانشگاه تبریز» نویسندگان: زهرا |مجید محمودعلیلو|عباس بخشی پور رودسری|سیدفرشادفاطمی|مهدی فیضی.